Zihinsel yetersizlik, bireyin yaşam boyu çevresiyle etkileşime girebilmesi için bireyselleştirilmiş düzey, yoğunluk ve sürede desteğe gereksinim duyduğu gelişimsel bir yetersizliktir (Schalock vd., 2021). Zihinsel yetersizlik “özünde tedavi edilemeyen” bir yetersizlik türü olarak kabul görmekte ve bu alanda gerçekleştirilen müdahaleler yetersizliğin doğasını değiştirmeye yönelik çabaların aksine, yetersizlikle ilgili sorunları azaltmayı ve günlük yaşam aktivitelerine katılımı en üst düzeye çıkarmayı amaçlamaktadır (Hartley vd., 2007).
Zihinsel yetersizliği olan bireylerin eğitiminde çeşitli öğretim uygulamaları kullanılmasına karşın bu bireylerin son derece yoğun ve değişken öğrenme ihtiyaçları, etkili öğretim uygulamalarını seçme ve uygulama noktasında hem özel eğitim öğretmenlerine hem de diğer paydaşlara önemli zorluklar yaratmaktadır (Courtade vd., 2015). Eğitimciler genellikle öğrencilerin başarısını güvenilir bir şekilde artırmak için bilimsel olarak kanıtlanmış uygulamaların yaygın şekilde uygulanmasının öğrenci başarısını artıracağı konusunda uzlaşmaktadır (Cook & Odom, 2013). Öte yandan, öğrenci başarısını olumlu yönde etkilediği kanıtlanan müdahaleler sınıflarda yaygın bir şekilde uygulanmadığı gibi öğrenci başarısı üzerinde çok az etkisi olan, hiç etkisi olmayan ya da olumsuz etkisi olan uygulamalar da sıklıkla kullanılmaktadır (Cook & Cook, 2011). Bu tür uygulamaların kullanılıyor olması zaman içerisinde en iyi uygulama veya araştırmaya dayalı uygulamalardan kanıta-dayalı uygulamalara geçilmesi gerektiğine ilişkin farkındalığı artırmıştır (Cook & Cook, 2013; Singh, 2016).
Kanıta-dayalı uygulama, deneysel kontrolü ortaya konmuş yüksek kaliteli çok sayıda araştırmanın gerçekleştirilmesi sonucunda bu uygulamaların kullanılmasıyla birlikte öğrenci çıktılarını olumlu yönde etkilediğini gösteren uygulamalardır (Cook vd., 2008).
Özel eğitim alanında bir uygulamanın kanıta-dayalı uygulama olarak kabul edilmesinde araştırma deseni, araştırma sayısı, araştırmanın yöntemsel kalitesi ve etki büyüklüğü olmak üzere dört ölçüt göz önünde bulundurulmaktadır (Cook & Cook, 2011; Cook vd., 2018).
Araştırma deseni açısından tüm araştırmaların önemli bir yeri olmasına karşın, bir uygulamanın kanıta-dayalı uygulama olarak belirlenebilmesi için bağımsız değişkenin (uygulamanın) bağımlı değişken (kazandırılmak istenen hedef davranış) üzerinde değişiklik yaratıp yaratmadığını ortaya koyan tam-deneysel, yarı-deneysel ve tek-denekli deneysel araştırmalar dikkate alınmaktadır (Cook & Cook, 2011).
Araştırma sayısı açısından bir uygulamanın kanıta-dayalı uygulama olarak kabul edilebilmesinde tek bir araştırma bulgusuna güvenmek yeterli olmadığından araştırma bulgularını güçlendirmek amacıyla çok sayıda yüksek kaliteli araştırmanın gerçekleştirmesine gereksinim duyulmaktadır (Cook vd., 2012). Bir uygulamanın kanıta-dayalı uygulama olarak belirlenmesinde araştırma sayısının ne kadar olması gerektiği farklılık gösterse de bazı araştırmacıların önermiş olduğu çeşitli ölçütlerin genel olarak kabul gördüğü söylenebilir.
Tablo 1. Kanıta-Dayalı Uygulamalar İçin Önerilen Araştırma Sayıları
Araştırmanın yöntemsel kalitesi açısından incelendiğinde, bir araştırmanın zayıf bir şekilde yürütülmesi bulguların hatalı ya da yanıltıcı olmasına neden olabileceğinden araştırma bulgularına güvenmek için araştırmanın yöntemsel titizlik standartlarını, başka bir ifadeyle kalite standartlarını karşılaması gerekmektedir (Cook & Cook, 2011). Özel eğitim alanında tam deneysel ve yarı-deneysel araştırmalar için Gersten ve arkadaşlarının (2005), tek-denekli deneysel araştırmalar için Horner ve arkadaşlarının (2005) önermiş olduğu kalite göstergeleri dikkate alınmaktadır. Grup deneysel araştırmaların yüksek kaliteli araştırma olarak kabul edilebilmesi için temel göstergelerden dokuzunu, arzu edilen göstergelerden ise en az dördünü; kabul edilebilir kaliteli araştırma olması için ise temel göstergelerden sekizini; arzu edilen göstergelerden ise en az birini karşılaması beklenirken (Gersten vd., 2005); tek-denekli deneysel araştırmaların yüksek kaliteli araştırma olarak kabul edilebilmesi için 21 göstergenin tamamını karşılaması beklenmektedir (Cook ve Cook, 2011; Horner vd., 2005).
Etki büyüklüğü açısından bir uygulamanın kanıta-dayalı uygulama olarak kabul edilebilmesi için grup deneysel araştırmalarda ağırlıklı etki büyüklerinin sıfırdan anlamlı ölçüde farklı olması (Gersten vd., 2005); tek-denekli deneysel araştırmalarda ise müdahale sonucunda bağımlı değişkende meydana gelen değişimin büyüklüğünün sosyal açıdan önemli olduğunun ortaya konması gerekmektedir (Horner vd., 2005).
Kaynaklar
Cook, B. G., & Cook, S. C. (2011). Unraveling Evidence-Based Practices in Special Education. The Journal of Special Education, 47(2), 71–82. doi:10.1177/0022466911420877
Cook, B. G., & Odom, S. L. (2013). Evidence-based practices and implementation science in special education. Exceptional children, 79(2), 135-144.
Cook, B. G., Smith, G. J., & Tankersley, M. (2012). Evidence-based practices in education. In APA educational psychology handbook, Vol 1: Theories, constructs, and critical issues. (pp. 495-527). American Psychological Association.Cook, B. G., Tankersley, M., Cook, L., & Landrum, T. J. (2008). Evidence-based practices in special education: Some practical considerations. Intervention in School and Clinic, 44(2), 69-75.
Courtade, G. R., Test, D. W., & Cook, B. G. (2014). Evidence-based practices for learners with severe intellectual disability. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 39(4), 305-318.
Gersten, R., Fuchs, L. S., Compton, D., Coyne, M., Greenwood, C., & Innocenti, M. S. (2005). Quality indicators for group experimental and quasi-experimental research in special education. Exceptional Children, 71(2), 149-164. doi:10.1177/001440290507100202
Hartley, S. L., Voss-Horrell, S., & Maclean, W. E. (2007). Science to practice in intellectual disability: The role of empirically supported treatments. In J. W. Jacobson, J. A. Mulick & J. Rojahn (Eds.), Handbook of intellectual and developmental disabilities (pp. 425-444). Springer.
Horner, R. H., Carr, E. G., Halle, J., McGee, G., Odom, S., & Wolery, M. (2005). The use of single-subject research to identify evidence-based practice in special education. Exceptional Children, 71(2), 165-179. doi:10.1177/001440290507100203
Odom, S. L., Brantlinger, E., Gersten, R., Horner, R. H., Thompson, B., & Harris, K. R. (2005). Research in special education: Scientific methods and evidence-based practices. Exceptional Children, 71(2), 137-148. https://doi.org/10.1177/001440290507100201
Schalock, R. L., Luckasson, R., & Tassé, M. J. (2021). Intellectual disability: Definition, diagnosis, classification, and systems of supports, 12th Edition. American Associaton on Intellectual and Developmental Disabilities. https://www.aaidd.org/intellectual-disability/definition
Singh, N. N. (Ed.). (2016). Handbook of evidence-based practices in intellectual and developmental disabilities. Springer.