Öğrenme ve Bilişsel Özellikler

• Zihin yetersizliği olan çocukların öğrenme süreçleri yavaş ve zordur (Friend, 2011; Heward, 2013).
• Zihin yetersizliği olan çocukları dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocukların dikkati toplama ve sürdürme sürecindeki sınırlılıkları bilgilerin belleğe yerleşmesini zorlaştırır (Heward, 2013; Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar öğrendikleri bir konuyu kısa bir süre sonra unutabilmektedirler (Beirne-Smith, Patton, & Kim, 2006; Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar öğrendikleri bilgi ve becerileri farklı kişi, araç-gereç ve ortamlarda da gerçekleştirmekte, yani genellemekte sınırlılıklar yaşarlar (Öncül, 2017)
• Zihin yetersizliği olan çocukların öğrenme ortamlarında başarısızlıkla çok sık karşılaşmış olmaları nedeniyle motivasyonları düşüktür (Eripek, 2012)
• Zihin yetersizliği olan bireylerin yaygın olarak gecikmiş konuşma ve sınırlı sözcük dağarcığına sahip oldukları gözlenmektedir (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar okuma-yazma, matematik gibi akademik becerilere ilişkin tipik gelişen çocuklara kıyasla gerilik göstermektedirler (Gürsel & Yıkmış, 2001).
• Zihin yetersizliği olan çocukların, okuduğunu anlama becerilerinde, okudukları metinlerdeki önemli unsurları bulmakta ve bu unsurlar arasında bağlantı kurmakta sorunları vardır (Eripek, 2012).

Duygusal ve Sosyal Özellikler

• Zihin yetersizliği olan çocukların ayırt etme, dikkatini toplama, transfer etme ve genelleme gibi becerilerdeki sınırlılıkları sosyal becerilerde yetersizliğe yol açmaktadır (Sucuoğlu & Çifci, 2001).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar etkili sosyal etkileşim için gerekli olan dil becerilerinde sınırlılık gösterdiklerinden sosyal ilişkiyi başlatma ve sürdürmede güçlükler yaşamaktadırlar (Turnbull, Turnbull, Wehmeyer ve Shogren, 2013).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar sıklıkla akademik başarısızlık yaşadıklarından düşük benlik algısına sahiptirler (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan bireylerde yaygın bir biçimde öğrenilmiş çaresizlik (kendisinin yapamayacağına inanma) gözlenmektedir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan bireylerin tipik gelişen bireylere kıyasla daha sık yalnızlık yaşadıkları gözlenmektedir (Howell, Hauser-Cram, & Kersh, 2007; Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocukların arkadaşlarını sıklıkla kendilerinden küçük yaşta ve okul dışındaki çocukluklardan seçtikleri gözlenmektedir (Baydık & Bakkaloğlu, 2009; Çifci-Tekinarslan & Küçüker, 2015; Vuran, 2005).

Dil ve Konuşma Özellikleri

• Zihin yetersizliği olan çocuklar dili tipik gelişen akranlarıyla aynı sırada ancak daha yavaş, daha gecikmiş olarak edinmektedir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocukların yaygın dil ve konuşma özellikleri arasında alıcı ve ifade edici dilde sınırlılık, gecikmiş konuşma, sınırlı sözcük kullanımı ve konuşmada bazı hatalar yapma yer almaktadır (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar verilen farklı tipteki yönergeleri anlama, dil bilgisi kurallarını anlama, kendisine okunan öyküyü anlama gibi alıcı dil becerilerinde sınırlılıklar gösterebilmektedir (Güzel-Özmen, 2003).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda anlamlı sesler çıkarmama, yetersiz kelime dağarcığı veya kullanılan kelime ve cümlelerin çeşitliliğinde sınırlılık, söz diziminde problemler, yazılı ifadedeki sınırlıklar gibi ifade edici dil becerilerinde sınırlılıklar ortaya çıkmaktadır (Güzel-Özmen, 2003).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar sözcüklere eklenen takıları öğrenmekte, kullanmakta ve anlamakta zorluk çekerler. Kurdukları cümleler genellikle kısa ve takılar açısından eksik ve hatalıdır (Ege, 2006).
• Zihin yetersizliği olan çocuklar işittikleri uzun cümleleri anlamakta zorlanmaktadırlar (Ege, 2006).
• Zihin yetersizliği olan bireylerde konuşma esnasında sözcüklerde bazı sesleri atlama, bazı sesleri ekleme veya sesleri yanlış söyleme gibi konuşma bozuklukları sıklıkla görülmektedir (Sucuoğlu, 2009).

  Fiziksel ve Sağlık Özellikleri

• Zihin yetersizliği olan çocuklarda genellikle metabolik ya da genetik farklılıklara bağlı olarak fiziksel olarak büyüme ve gelişim tipik gelişen çocuklara kıyasla geri kalmaktadır (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda emekleme, oturma, ayakta durma ve yürüme gibi becerilerinin gelişmesinde gecikme olabilir (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği çocukların yaygın fiziksel özellikleri arasında el göz koordinasyonu ve dengeye ilişkin sınırlılıklar dikkati çekmektedir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği çocuklar küçük nesneleri elle alma ve parmaklarıyla yakalama, giysilerinin düğmelerini düğmeleyip çözme, küçük nesneleri başparmakla işaret parmağı arasında kerpeten tutuşu ile tutmada zorluk yaşarlar (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği çocuklar vücut kontrolü ve denge gerektiren atlama, sıçrama, atma, tekmeleme ve eşyaları kaldırma gibi hareketlerde sınırlılık gösterebilir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda beslenmeyle ilgili olarak kilo sorunları ilk sırada gelmekte; fazla kilo ve obesite ya da tam tersi düşük kilo sorununa sık rastlanmaktadır (Çelik, 2014).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda yetersiz beslenme veya dengesiz beslenme gibi beslenme bozuklukları ortaya çıkabilmektedir (Yıldırım-Sarı, 2010).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda düzensiz uyku, kısa süreli uyku, gece uyanma, gündüz uykusuzluğu gibi sorunlar da yaşanabilmektedir (Traci, Seekins, Szalda-Petree & Ravesloot, 2002; Yıldırım-Sarı, 2010).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda yetersiz aktivite, yetersiz sıvı alımı ve lifli gıdaların tüketilmemesine bağlı olarak boşaltıma ilişkin sorunlar yaşanabilir.
• Zihin yetersizliği olan bireylerde yaygın olarak fiziksel aktivite azlığı dikkat çekmektedir (Çelik, 2014; Traci, Seekins, Szalda-Petree & Ravesloot, 2002; Yıldırım-Sarı, 2010).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda önemli sağlık sorunlarından biri de diş deformasyonlarıdır (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda, katarakt, kırılma kusurları gibi görmeye ilişkin problemler de tipik gelişen çocuklara kıyasla daha yaygın gözlenmektedir (Öncül, 2017).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda görme ve işitme kayıpları, çölyak hastalığı, epilepsi, psikiyatrik bozukluklar, Hepatit A, kötü ağız hijyeni tipik gelişen çocuklara göre daha sık ortaya çıkan sağlık problemleridir (Aral & Görsoy, 2007; Yücesoy-Özkan, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda kaza ve yaralanma olasılığı tipik gelişen çocuklara kıyasla daha yüksektir (Çelik, 2014; Eripek, 2012).

Davranış Özellikleri

• Zihin yetersizliği olan çocuklarda sıra dışı ve yinelenen beden (kollarını çırpma, zıplama, sallanma, ellerini/kollarını sallama, kendi etrafında dönme, vb.) ve el hareketleri gibi davranışlar görülebilir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda saldırgan davranışlar, yönergelere ve kurallara uymama, arkadaşlarına zarar verme, hem kendi öğrenmesini hem de arkadaşlarının öğrenmesini engelleme gibi davranışlar sık gözlenmektedir (Sucuoğlu, 2009).
• Zihin yetersizliği olan çocuklarda kendi kafalarına vurma, kafalarını sert yerlere vurma, kendini ısırma gibi kendine zarar verme davranışları gözlenebilir (Sucuoğlu, 2009).

 

Zihin yetersizliği olan bireyler homojen bir grup değildir. Bu bireyler zihin yetersizliğinden etkilenme düzeylerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel farklılıklar gösterirler (Öncül, 2017).

 

 Kaynaklar

 

Aral, N., & Görsoy, F. (2007). Özel eğitim gerektiren çocuklar ve özel eğitime giriş. Morpa Kültür Yayınları.

Baydık, B., & Bakkaloğlu, H. (2009). Alt sosyoekonomik düzeydeki özel gereksinimli olan ve olmayan ilköğretim öğrencilerinin sosyometrik statülerini yordayan değişkenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(2), 401–447.

Beirne-Smith, M., Patton, J. S., & Kim, S. H. (2006). Mental retardation: an introduction to intellectual disability (7th baskı). Pearson Education.

Çelik, S. (2014). Zihinsel engelli bireylerde kaza/yaralanmaların önlenmesinde hemşirenin rolü. Çağdaş Tıp Dergisi, 4(Ek), 91–97.

Cifci-Tekinarslan, I., & Kucuker, S. (2015). Examination of the Psychometric Properties of the Children’s Loneliness Scale for Students with and without Special Needs in Inclusive Classrooms. Educational Sciences: Theory and Practice, 15(3), 709–721.

Ege, P. (2006). Farklı engel gruplarının iletişim özellikleri ve öğretmenlere öneriler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 7(02), 1–28.

Eripek, S. (2012). Zihin yetersizliği olan bireyler ve eğitimleri. Eğiten Kitap.

Friend, M. (2011). Special Education: Contemporary Perspectives for School Professionals. Pearson Education.

Gürsel, O., & Yıkmış, A. (2001). Engelli çocuklara matematik becerilerinin kazandırılmasında öğretmen ve öğrenci etkileşiminin basamaklandırılması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 164–175.

Güzel-Özmen, R. (2003). İfade edici dil becerileri sınırlı olan zihinsel engelli çocukların dil gelişimlerini desteklemek için öğretmenin sınıf ortamında yapacakları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 205–219.

Heward, W. L. (2013). Exceptional children: an introduction to special education. Pearson Education.

Howell, A., Hauser-Cram, P., & Kersh, J. E. (2007). Setting the stage: Early child and family characteristics as predictors of later loneliness in children with developmental disabilities. American Journal on Mental Retardation, 112(1), 18–30.

Öncül, N. (2017). Zihin yetersizliği: özellikler. Içinde İ. H. Diken & H. Bakkaoğlu (Ed.), Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu. Pegem Akademi Yayıncılık.

Sucuoğlu, B. (2009). Zihin engelliler ve eğitimleri. Kök Yayıncılık.

Sucuoğlu, B., & Çifci, İ. (2001). Yapamıyor mu? Yapmıyor mu?: Zihin engelli çocuklar için sosyal beceri öğretimi. Ankara Üniversitesi Basımevi.

Traci, M. A., Seekins, T., Szalda-Petree, A., & Ravesloot, C. (2002). Assessing secondary conditions among adults with developmental disabilities: a preliminary study. Mental Retardation, 40(2), 119–131.

Turnbull, A., Turnbull, R., Wehmeyer, M. L., & Shogren, K. A. (2013). Exceptional lives special education in today’s schools. Pearson Education.

Vuran, S. (2005). The sociometric status of students with disabilities in elementary level integration classes in Turkey. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 18, 217–236.

Yıldırım-Sarı, H. (2010). Zihinsel yetersiz bireylerin sağlık sorunları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 9(2), 145–150.

Yücesoy-Özkan, Ş. (2009). Çocuğunuzun Sağlık Özellikleri. Içinde E. S. Batu (Ed.), 0-6 yaş arası Down sendromlu çocuklar ve gelişimleri. Kök Yayıncılık.